İlhan Başgöz'ü Sonsuza Uğurlarken

Metin Turan’ın İlhan Başgöz’ün Türkiye’ye getirilmesindeki yerini tekrarlamak gerekir. Başgöz’ün Amerika’daki durumundan beni haberdar eden ve Türkiye’ye gelmek istediğini söyleyen oydu.

Sonrasını biliyorsunuz, ben de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’yı arayarak Hoca’nın isteğini iletmiştim. Başgöz böylece çok sevdiği vatanına kavuşmuş oldu ve son nefesini doğup büyüdüğü, türkülerini derlediği topraklarda verdi.

Bugün onu kitaplarıyla son yolculuğuna uğurlamak istiyorum. Bize bıraktığı gerçek mirası hatırlatarak:

‘Yunus Emre’

Kitabın girişinde Yunus Emre hakkında bildiklerimizin üç kaynaktan geldiği yazıyor.

Bir yargısı, Yunus Emre’nin dili üzerine önemli bir tespit:

“Yunus Emre, bir halk şairi değildir. Yunus’un konuştuğu dilin halk dili olduğu yolundaki kanı yanlıştır. Yunus’un dili çağının aydın sanatçısının dilidir.”

‘Yunus Şiirlerinden Bir Güldeste’ bölümünün ilk sayfası ‘Seçme Dizeler’ başlığını taşıyor.

Ünlü bir dörtlüğü okuyalım:

“Bir kez gönül yıktınısa

Bu kıldığın namaz değil

Yetmiş iki millet dahi

Elin yüzün yumaz değil”

‘Türkü’

Önsöz’de Ahmet İnam ve Cengiz Güleç’in ‘Türkü İnsan Olmayı Duymaktır’ yazısından yola çıkarak bu kitabı hazırladığını belirtiyor Başgöz.

Kitaptaki yazı başlıkları içerik hakkında fikir veriyor:

‘Halk Türküsü: Gerçekle Hayali Birleştiren Şiir’.

‘Umum Âşıklar Müdürü’ İlhan Başgöz’den ‘Türküler Müfettişi’ Yaşar Kemal’e.’

‘Biz bu türkülerin milletiyiz - Ahmet Hamdi Tanpınar.’

‘Türküz türkü çağırırız - Âşık Veysel Şatıroğlu.’

Türkü nedir? Başgöz bunun yanıtını veriyor:

“Türkü, gerçekle hayali, sağ düşünce ile rüyayı, sözün ve ona koşulan sazın dili ile birleştiren şiirdir. Bu şiir ve müzik kucaklaşması, bir yanı ile size kanat takar, gökyüzünün mavi yüceliklerine ağar.”

Türkü sıralaması:

Hapishane Türküleri

Asker Türküleri

Ninniler

Ağıtlar

İş Türküleri

Mâniler

Türkü seviyorsanız, dinliyorsanız, kitaplığınızda bulunması gereken bir eser.

‘Türkülü Aşk Hikâyeleri’

Halk hikâyelerini Başgöz’e anlatanların adları veriliyor kitapta önce. Sonra da âşığın etraflı bir hayat hikâyesi.

Kerem ile Aslı tipik bir örnek. Onu aktaralım:

“Kerem ile Aslı hikâyesini dinleyen bir sipahi Kerem’in öleceği son bölüm yaklaşırken tabancısını çekiyor ve hikâyeciye, ‘Eğer Kerem’i öldürürsen ben de seni öldürürüm’ diyor. Hikâyeci, Kerem ve Aslı yandıktan sonra, bir yolunu bulup Hızır’ı getiriyor; yanan Kerem’i diriltiyor ve Aslı ile evlendiriyor.”

Bu kitabı okuduğumuzda, romansın tarihinde Batı ile Doğu’nun çakıştığı yeri anlıyoruz. Halk hikâyelerinin de evrensel yanını fark ediyoruz.

‘İzahlı Türk Halk Şiiri Antolojisi’

‘Türk Şiirine Genel Bir Bakış’ta, şiir geleneğimiz üstüne bazı saptamalarda bulunuyor:

“Çağdaş akımları saymazsak, Türk şiiri, ‘Divan Şiiri’ (Osmanlı Saray Şiiri), ‘Tekke–Derviş Şiiri’, ‘Âşıklar Şiiri’ ve ‘Anonim Halk Şiiri’ adı verilen dört akım tarafından teslim edilir. Bunlar birbirinden tümden kopuk değildir; aralarında karşılıklı ve sürekli bir alver ilişkisi vardır.”

Kütüphanemin temel kitaplarından biri, sık sık ondan bir parça okurum.

‘Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca’

Sanırım Nasreddin Hoca’yı anlatmaya gerek yok. Ama birçok fıkrayı doğru metinden, doğru kaynaktan, derlemeden okursanız, bence daha fazla zevk alırsınız ve daha çok kullanabilirsiniz.

Nat Schumlowitz, Hoca’yı bakın nasıl tanımlıyor:

“Günümüzde, gülme mikrobunun yayılmasını Nasreddin Hoca denen bir adam gerçekleştiriyor. Aşağı yukarı 700 yıldır Nasreddin şakaları Türkiye’de, Akşehir’in Hortu köyünden, yedi kol bir ışık gibi dünyanın her yanına parıltılar saçarak yayılıyor.”

‘Karac’oğlan’

Tanıtım cümlesini aldım:

“İlhan Başgöz bu kitapta, Türk halk edebiyatında bir gelenek olarak sayılan Karac’oğlan’ın en güzel şiirlerini bir araya getirmiş, Karac’oğlan’ın şiirlerinden yola çıkarak onun hayatına dair kesitler de sunmuş.”

*

RAHMETLE anıyorum, kitaplarında yaşayacak. Umarım bu kitaplarla yeniden İlhan Başgöz okumaları başlar.

*

Kitapların tümü Pan Yayınevi tarafından yayınlanmıştır.

Doğan Hızlan, Hürriyet, 16 Nisan 2021